مهریه که به عنوان یکی از تعهدات مالی شوهر شناخته می‌شود مالی است که شوهر در ازای ازدواج بر اساس قانون و شرع باید به همسر خود بپردازد؛ در ادامه در خصوص مهریه به نکاتی اشاره خواهیم کرد.

مهریه به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شود که تحت عنوان مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه شناخته می‌شود.

مهرالمسمی در واقع اینگونه تعریف می‌شود که هرگاه زوجین در زمان عقد یا بعد از آن میزان مهریه را با توافق یکدیگر تعیین نمایند به چنین مهریه‌ای مهرالمسمی گفته می‌شود اما در خصوص مهرالمثل زمانی باید پرداخت شود که به هر علتی مهرالمسمی وجود نداشته باشد.

توجه کنید که برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقارب و همچنین معمول محل و مواردی مشابه آن در نظر گرفته شود.

از جمله مواردی که مهرالمثل پرداخت می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. هرگاه طرفین در زمان عقد نکاح دائم مهریه را با توافق یکدیگر تعیین نکرده باشند و بعدا هم نخواهند تعیین نمایند و نزدیکی نیز بین زوجین صورت گرفته باشد مهرالمثل پرداخت می‌شود توجه به این نکته ضروری است که در عقد نکاح موقت عدم تعیین مهریه موجب بطلان عقد است چرا که تعیین مهریه در عقد موقت از ارکان صحت عقد است.
2. مورد دیگر آن است که هرگاه در عقد نکاح دائم شرط عدم مهریه شده باشد و نزدیکی بین طرفین صورت گرفته باشد مهرالمثل قابل پرداخت است.
3. و حالت دیگر آنگاه است که مهریه تعیین شده مالیت نداشته باشد یا مجهول باشد یا قابل تملک نباشد و نزدیکی بین طرفین صورت گرفته باشد.
4. همچنین هرگاه عقد نکاح به هر علتی باطل باشد و زوجه به بطلان نکاح عالم نباشد و نزدیکی بین طرفین صورت بگیرد مهرالمثل قابل پرداخت است.

مهرالمتعه به مهریه‌ای گفته می‌شود که با توجه به وضعیت درآمدی و معاش شوهر تعیین می‌شود مهرالمتعه فقط در یک مورد مصداق دارد هرگاه مهرالمسمی تعیین نشده باشد یا و نکاح قبل از نزدیکی با طلاق منحل شود.

نکات مربوط به مهریه در قانون مدنی

در خصوص مهریه نکات مختلفی در قانون مدنی ما و در مقالات بنیاد وکلا مورد اشاره قرار گرفته است که در این گفتار به آن‌ها می‌پردازیم.

مطابق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی مهریه باید مالی باشد که مالیت و منفعت عقلایی داشته و قابلیت تملک را نیز داشته باشد به طور کلی تمامی شرایطی را که مبیع در عقد وی باید داشته باشد برای مهریه در عقد نکاح نیز وجود دارد.

همچنین طبق ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی مهریه باید معلوم و معین نیز باشد علم طرفین به مهریه نیز باید علم تفصیلی باشد و علم اجمالی در آن کافی نیست.

تعیین مقدار مهر ممکن است به شخص ثالث یا خود زوجه نیز واگذار شده باشد اگر اختیار تعیین مهر به زن داده شود زن نمی‌تواند بیش از مهرالمثل تعیین نماید، در فقه زنی را که اختیار تعیین مهریه به ایشان داده شده باشد مفوضه‌البعض می‌نامند.

ممکن است پرداخت مهریه بر عهده ثالث برای مثال پدر زوج قرار گیرد اما در این صورت تکلیف شوهر در پرداخت مهریه از بین نمی‌رود و ثالث در حکم ضامن اوست.

عین معین متعلق به شخص ثالث نیز می‌تواند با رضایت مالک مهریه قرار گیرد و لازم نیست حتما ملک شوهر باشد.

اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تادیه مهر در مدت معین نکاح باطل خواهد بود نکاح و مهر صحیح ولی شرط باطل است شرط حق فسخ و شرط انفساخ نکاح در صورت عدم پرداخت مهریه نیز باطل است اما موجب بطلان نکاح نیست. (ماده ۱۰۸۱)

در صورتی که مهریه عین معینی باشد به محض وقوع عقد زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی را که بخواهد در آن بنماید و در صورتی که مهریه به صورت کلی قرار داده شده باشد مثلا مبلغ نقدی یا سکه بهار آزادی به محض اینکه عقد نکاح منعقد شد زن به همان میزان از شوهر خود طلبکار می‌شود.

می‌توان مهریه را عندالمطالبه قرار داد که در این صورت به محض وقوع عقد شوهر مدیون مهریه بوده و با مطالبه زوجه باید مهریه را بپردازد اما در صورتی که مهریه عندالاستطاعه قرار داده شده باشد شوهر به محض عقد نکاح مدیون مهریه می‌شود اما زمانی مکلف به پرداخت است که ثابت شود استطاعت و تمکن پرداخت مهریه را دارد.

برای تادیه تمام یا قسمتی از مهر می‌توان مدت یا اقساطی را قرار داد. (ماده ۱۰۸۳ قانون مدنی)

هرگاه مهر عین معین باشد و معلوم گردد قبل از عقد معیوب بوده و یا بعد از عقد و قبل از تسلیم معیوب و یا تلف شود شوهر ضامن عین و طلب است و در این صورت زوجه اختیار دارد مهریه معیوب را نگه دارد و از شوهر ارش مطالبه نماید یا توافق مربوط به مهریه را فسخ کرده و به جای مهریه معیوب مثل یا قیمت آن را مطالبه نماید.

همچنین زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در قبال شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی)

اظهار شوهر مانع از استفاده از حق حبس نیست همچنین در نکاحی که در آن مهریه‌ای تعیین نشده باشد یا شرط عدم مهریه شده باشد برای زن حق حبس از بابت مطالبه مهرالمثل وجود ندارد زیرا این موارد به منزله اسقاط ضمنی حق حبس تلقی می‌گردد.

اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد اقدام کرد دیگر نمی‌تواند از حکم ماده قبل استفاده کند مع ذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد. (م ۱۰۸۶ ق مدنی)

همچنین توجه به این نکته لازم است که در نکاح موقت فوت زن در اثنای مدت موجب سقوط مهر نمی‌شود و همچنین است که اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.

به موجب ماده ۱۰۹۷ قانون مدنی در نکاح موقت هرگاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهر را بدهد.

همچنین به موجب ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهر می‌تواند آن را استرداد نماید.

به موجب ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در حالت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید.

و همچنین به موجب ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح زن مستحق نصف مهر است.

هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی است چنانچه مهریه بیشتر از این میزان باشد تا میزان ۱۱۰ سکه بهار آزادی مسئول پرداخت اقساط است و مازاد بر آن تکلیفی به پرداخت ندارد مگر اینکه زوج مالی از زوج کشف و توقیف نماید.

البته با توجه به قیمت امروزه سکه و سرعت رشد آن و اقساطی که از سوی دادگاه‌ها تعیین می‌شود پرداخت همین ۱۱۰ قطعه سکه مستلزم دارایی بسیار و مدت زمان بالاست.

تغییرات جدید قانون در خصوص مهریه

بر اساس تصمیم قانونگذار و و در پاسخ به سوال از وکیل آنلاین رایگان امروزه فقط میزان مهریه تا ۱۱۰ عدد سکه بهار آزادی مشمول ضمانت اجرای ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی می‌شود و بیشتر از ۱۱۰ عدد سکه را می‌توان به نحو اقساط پرداخت کرد.

مازاد بیش از ۱۱۰ عدد سکه بهار آزادی مستلزم آن است که توسط زوجه اموالی از زوج به دادگاه جهت توقیف معرفی شود.

نکته دیگر که امروزه در پرداخت مهریه حائز توجه است آن است که اگر مهریه وجه رایج باشد باید متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌شود این نرخ محاسبه شده و پرداخت گردد.

بنابراین در خصوص بری الذمه شدن زوج از پرداخت مهریه باید حتما مهریه مطابق با شاخص قیمت سالانه تعیین شده توسط بانک مرکزی پرداخت شود در غیر این صورت همچنان دین بر عهده زوج باقی خواهد بود.

بنابراین قانون جدید مهریه ۱۴ سکه میزان مهریه را به هیچ عنوان محدود نکرده است اما ضمانت اجرای مهریه اضافه بر ۱۱۰ سکه را کاهش داده است.

مطابق ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی در مواردی که وضعیت سابقه مرد دلالت بر توانایی مالی او داشته باشد یا مدیون در عوض دین مالی دریافت کرده یا به هر نحو مالی به دست آورده باشد اثبات اعسار بر عهده مدیون یعنی مرد است مگر اینکه ثابت کند آن مال تلف حقیقی یا حکمی شده است.

بنابراین در این صورت و در مواردی که مدیون در عوض دین مالی دریافت نکرده یا تحصیل نکرده باشد زن که خوانده دعوای اعسار از طرف مرد در پرداخت مهریه است اگر نتواند توانایی مالی مرد را ثابت کند یا توانایی مالی او نزد قاضی محرز نباشد ادعای اعسار با سوگند مدیون مطابق تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی پذیرفته می‌شود.

موادی از قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی در خصوص پرداخت مهریه اصلاح شده و در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس تصویب شده است که بر اساس این مواد در صورت ارائه دادخواست اعسار از جانب زوج مادامی که توانایی مالی او ثابت نشده امکان حبس وی وجود نخواهد داشت.

همچنین زوجه می‌تواند با ارائه سند مهریه به عنوان یک سند اجرایی به ادارات ثبت از قسمت اجراییات ثبت مهریه خود را به اجرا گذاشته و بنابراین نیاز به ارائه دادخواست و اجرای مهریه از طریق دادگاه نخواهد بود.

این اقدام مزیت‌های بسیاری همچون افزاید سرعت روند رسیدگی به دعاوی مهریه و غیره را همراه دارد.

همچنین در خصوص حق الثبت مهریه حداقل مهریه، مهرالسنه و حداکثر آن ۱۰۰ سکه مورد تصویب قرار گرفته که در این صورت حق التحریر این میزان مهریه معادل ۰/۲ درصد است اما چنانچه در هنگام نکاح مهریه بالاتری مورد توافق قرار گیرد مبلغ حق الثبت نیز به تناسب آن افزایش خواهد یافت.

در خصوص اصلاح قانون مهریه و در نظر گرفتن شرایط فعلی زوجین و نرخ رو به رشد قیمت سکه بهار آزادی، به تازگی این نظریه توسط مجلس شورای اسلامی بیان شده است که برای مهریه سقف سکه ۱۴ عددی قرار گیرد؛ به این معنا که افراد دیگر نتوانند بیش از ۱۴ سکه مهر کنند و در صورت تعیین تعداد سکه و اموال بیش از این مقدار باید مالیات آن پرداخت شود. در صورتی که این قانون مورد اعتراض فراکسیون زنان قرار گرفته است و هنوز به صورت نهایی تصویب نشده است.

پیشنهاد و اقدام دیگر مجلس در خصوص اعتدال قوانین مربوط به مهریه آن است که اصطلاح عندالمطالبه از سند ازدواج حذف شود و اصطلاح عندالاستطاعه یعنی زمانی که توانایی پرداخت مهریه اثبات شود به آن اضافه شود.