امام‌حسن مجتبی (ع) یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ اسلام است که در روزهای طوفانی صدر اسلام به مانند بازویی توانا در خدمت دین بود؛ همچنین در زمامداری هرچند کوتاه خویش، از کیان اسلام و مسلمانان دفاع کرد. امامی که پیامبر خدا ایشان را سید جوانان اهل بهشت معرفی و از مقامش سخن‌ها گفت.

بزرگی‌ و فضیلت‌های امام حسن مجتبی (ع) در منابع تاریخی و کتب مسلمانان شیعه و سنی بارها و بارها ذکر شده است. یکی از القاب امام مجتبی (ع) «کریم اهل بیت» است. دستگیری از مستمندان، بخشش اموال خود به نیازمندان و حمایت از مردم دردمند، از ویژگی‌های بارز اخلاقی ایشان بود که در زمانه خود زبانزد خاص و عام قرار گرفت، تا حدی که امروز و پس از سپری شدن ۱۴۰۰ سال، همچنان در رابطه با این بخشندگی‌ها صحبت‌های فراوانی می‌شود. طبق روایات، نوه ارشد رسول‌الله (ص) سه بار همه دارایی‌اش را در راه خدا به نیازمندان بخشید و دو بار هم نیمی از اموالش را به مستمندان داد.

اما از آنجا که تاریخ بارها و بارها شاهد جنگ نابرابر خیر و شر بوده، انسانی با فضایل اخلاقی فراوان و شخصیتی باوقار و بخشنده مانند امام حسن مجتبی (ع) که در همان دوران نیز برای همه مسلمانان مظهر بردباری، متانت و حمایت از مظلومان بوده، هم‌عصر و هم‌دوره با اهریمنی به نام «معاویه» شده است؛ کسی که در تاریخ اسلام او را به عهدشکنی، نفاق و غصب خلافت می‌شناسند.

دوره کوتاه‌مدت خلافت آن حضرت مانند دوران خلافت پدرش امام علی (ع)، آکنده از فعالیت منافقان، خیانت‌کاران و جاسوسان بود که مانع از پیروزی قاطع امام (ع) گردید. از طرفی معاویه به مقابله با امام حسن (ع) برخاسته بود و از سویی دیگر در پی جنگ‌های سه‌گانه امام علی (ع) و به شهادت رسیدن بیشترین یاران باوفای اهل بیت (ع) مانند مالک اشتر و محمدبن ابی‌بکر، اوضاع برای سپاه اسلام بسیار دشوار شده بود.

مهم‌ترین حادثه در زندگی امام حسن علیه‌السلام، جریان صلح معاویه با آن حضرت است؛ شاه‌راهی تاریخی که بدعهدی معاویه در آن باعث و بانی به وجود آمدن بدعت‌هایی تلخ در بطن حکومت‌داری اسلامی شد. تجمل‌گرایی سردمداران حکومت، دوری از مردم و ایجاد شکاف طبقاتی بین اشراف و عامه جامعه و تلاش برای به حاشیه راندن خاندان پاک و مطهر پیامبر اکرم (ص) تنها چند نمونه از فجایعی بود که بدعهدی نخستین خلیفه بنی‌امیه آن را پایه‌ریزی کرد.

بررسی مقدمات و شرایط و عللی که صلح را ایجاب کرد و دقت در کیفیت وقوع صلح و مواد صلح‌نامه و موشکافی نتایج شیرین صلح برای جناح حق و ضربه‌های سهمگین آن بر جناح باطل به‌خوبی روشن می‌کند که صلح آن حضرت در حقیقت انقلاب سبزی بود که زمینه انقلاب سرخ حسینی را فراهم ساخت و این نرمش قهرمانانه در کنار آن جنبش ظلم‌ستیزانه، پایه‌ریز انقلاب علمی امام باقر و امام صادق (ع) در عصر طلایی خلأ انتقال قدرت از بنی‌امیه به بنی‌عباس گشت و به این ترتیب، اسلام ناب محمدی که در تشیع جلوه‌گر بود، نهال خود را آبیاری نمود و به درخت تنومندی تبدیل کرد.

تلاش موفق امام حسن (ع) برای به‌ کرسی نشاندن اهداف صلح باعث شد که معاویه طرح قتل حضرت را پیگیری نماید تا بتواند به خواسته دیرین خود یعنی تبدیل خلافت اسلامی به سلطنت موروثی، جامه‌ عمل بپوشاند. به این ترتیب سمی مهلک تهیه کرد و آن را توسط همسر آن حضرت به او خوراند. حضرت پس از مدتی درد و رنج، در روز ۲۸ ماه صفر سال ۵۰ هجری به لقاء الله شتافت. برادرش امام حسین علیه‌السلام، جنازه‌ ایشان را پس از تغسیل و نماز برای دفن به سوی مسجد و روضه پیامبر برد ولی سرانجام بر اثر ممانعت بنی‌امیه در بقیع به خاک سپرد.

پی‌نوشت: در این‌نوشتار از کتاب تاریخ ابن‌خلدون عبدالرحمان بن محمد ابن خلدون، کتاب نفحات الأزهار سید علی میلانی و صلح امام حسن (ع) استاد شهید مرتضی مطهری استفاده شده است.
منبع: ایسنا